De boekversie van de Canon (die ook online te raadplegen is) beschrijft chronologisch hoe samenlevingsopbouw en daarmee het opbouwwerk zich als beroep heeft ontwikkeld. Het boek begint met een krachtige omschrijving van Marga Klompé over wat samenlevingsopbouw is en daarbinnen de taakopvatting van het opbouwwerk. ‘Samenlevingsopbouw gaat om een proces, dat bewust in gang wordt gezet om een territoriale samenleving – een dorp, een wijk, een streek – direct te activeren, en daarbij de bevolking te brengen tot inspraak, tot medezeggenschap en tot het mede-dragen van het beleid voor het welzijn, in de buurt, in het dorp, in de streek. Het is dan de functie van het opbouwwerk, dit proces in gang te zetten, te begeleiden, vorm en inhoud te geven’. Juist voor mensen die daarbij een steuntje in de rug kunnen gebruiken, vult Leida Schuringa aan op p. 57. Via 25 vensters krijgt elke opmerkelijke gebeurtenis of trend in de geschiedenis een plek. Meerdere vensters bieden inzicht in de geleidelijke professionalisering van het beroep. Zo is er aandacht voor de start van de beroepsopleiding opbouwwerk (1963), de opkomst van een Landelijk Platform Opbouwwerk en een eigen vakblad (1982), de leerstoel voor het opbouwwerk (1989) en het ontstaan van Krachtproef als platform voor vakontwikkeling en -uitwisseling (2013). Andere vensters gaan in op hoe het beroep zich mede onder invloed van de tijdgeest, maatschappelijke vraagstukken en politieke winden heeft ontwikkeld. Hoe het soms flink onder druk is komen te staan, om vervolgens te worden herontdekt.

Het handboek opbouwwerk (methoden, technieken en terreinen) van Harry Broekman las ik in 1991. Iedereen las ‘Broekman’, een bekend figuur in de wereld van professioneel opbouwwerk. Het handboek verscheen na een periode van economische malaise en de oproep van Hans Achterhuis om burgers niet van het welzijnswerk afhankelijk te maken (1979). Welzijnswerk werd continu geherstructureerd en getroffen door bezuinigingen, ook in 1991. In die tijd leek opbouwwerk nog ‘gewoon’ aanwezig in wijken en vervulde het naar eigen inzichten taken, samen met vrijwilligers, in en vanuit wijkcentra. Er werden activiteiten aangeboden voor verschillende doelgroepen, afhankelijk van de vraag en de aanwezige vrijwilligers. Het werk werd op verschillende wijzen georganiseerd, van ‘eenpitters’ tot en met brede welzijnsorganisaties. In overleg met gemeenten en besturen werden taken vastgesteld, gericht op een breed scala aan doelen: van gemeenschapsvorming als doel op zich tot en met educatie, bevorderen van sociale cohesie in een wijk en het stimuleren van politieke participatie en samenlevingsopbouw. Wij werkten in die tijd voornamelijk vanuit het doel de kwaliteit van de sociale en fysieke leefomgeving te verbeteren gegrond in de ervaring van – en gedragen door – bewoners, met en voor wie wij werkten.

Çankaya brengt zijn eigen ervaringen in om structurele uitsluitingsmechanismen te agenderen. Je aanpassen, compenseren, hard werken en klimmen op de maatschappelijke ladder; het leidt allemaal niet tot ‘erbij horen’. Niemand is zonder schuld, zo laat hij zien, ook hijzelf niet. Hij verloochent zijn klasse omdat hij zich ervoor schaamt, en benadrukt hoe die klassenschaamte is verweven met kleur. Cankaya illustreert zijn betoog met pijnlijke voorbeelden: zo vertelt hij hoe hij na een gesprek met zijn werkgever naar buiten wordt geëscorteerd en zijn identiteitskaart moet laten zien wanneer hij hierover vragen stelt, hoe zijn uitgever erop aandringt om een ander verhaal te vertellen, met een andere toon. Het is allemaal onderdeel van het maatschappijkritische punt dat hij wil maken: de vraag wie en welke geschiedenissen bestaansrecht hebben. Het is de witte norm die bepalend is. Zoals in de huidige blik op Gaza, die bepaalt hoe er wordt omgegaan met genocide: een institutionele kramp, ongemak, vertragen en uitstellen. ‘Maar de ontmenselijking is nooit opgehouden, ze volgt hetzelfde destructieve patroon, vermomd als dagelijkse politiek.’

Het tweede deel gaat over wat sociaal werkers praktisch kunnen doen samen met bewoners, bijvoorbeeld aandacht hebben voor vergroening van stadsbuurten, hittestress aanpakken en de mentale gezondheid verbeteren. Andere hoofdstukken gaan over energiearmoede, circulaire economie en community organizing.