Werk jij als sociaal werker in een school of werk je veel samen met scholen?
Hoe jeugdprofessionals de pedagogische basis kunnen versterken
Door Jolanda Sonneveld, redactielid en senior adviseur Sociaal Werk Nederland
Ongetwijfeld sta je dan samen met partners voor de opgave om te werken aan een stevige pedagogische basis. Een ambitie die zowel in beleid als praktijk steeds meer voet aan de grond krijgt. Onder de pedagogische basis worden alle contacten, relaties en leefomgevingen bedoeld die bijdragen aan het opgroeien en opvoeden van kinderen en jongeren (Hoex et al., 2022). Sterke en duurzame relaties tussen groepen en organisaties in de wijk dragen eraan bij dat alle jeugdigen in verschillende opgroeiomgevingen zich positief kunnen ontwikkelen. Sociaal werkers hebben in scholen steeds vaker een verbindende rol tussen de school en netwerken in de wijk. Dat zien we in het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en meer recent ook in het mbo.
Het boek van Verwoerdt & Deen bouwt biedt achtergrond, verdieping en inspiratie voor alle jeugdprofessionals die in of met scholen samenwerken aan deze ambitie. Het boek is met 288 pagina’s vrij dik, maar de korte hoofdstukken zijn prettig opgemaakt en maken het boek toegankelijk om te lezen. In deel 1 worden de maatschappelijke omgevingsinvloeden uitgelicht waarmee leerlingen te maken hebben. De auteurs verhelderen in dit deel ook een aantal belangrijke theoretische concepten zoals sociaal kapitaal en empowerment, gekoppeld aan de bredere beweging gericht op positieve ontwikkeling van de jeugd. Uitleg van deze begrippen helpt de lezer te begrijpen waarom een bredere contextuele benadering van belang is en waarom het versterken van de pedagogische basis een goed idee is, naast het organiseren van goed onderwijs. Deel 2 gaat in op hoe scholen intern kunnen werken aan processen van empowerment. Aan bod komen onder andere: werken aan een gezamenlijke ambitie, een schoolbrede aanpak, samenwerking in het schoolteam en leerlingparticipatie. In deel 3 gaan auteurs in op het versterken van de relaties, fysiek en online rond de school. Hoe kan samenwerking met ouders, het informele netwerk, jeugdgezondheidszorg en het jongerenwerk bijdragen aan processen van empowerment van leerlingen en schoolpersoneel? Deel 4 gaat tot slot over hoe schoolteams, voorbij de waan van de dag, koersen op het verstevigen van de pedagogische basis.
Het boek is voor praktijk, beleid en het beroepsonderwijs zeker helpend bij de ambitie om de pedagogische basis te verstevigen. Prettig aan dit boek is dat het vrijwel alle begrippen en ingrediënten bundelt die hiervoor nodig zijn. Omdat het een breed overzicht biedt, blijven sommige onderwerpen wat algemeen en beschrijvend. Oplossing hiervoor zijn de de QR-codes aan het einde van ieder hoofdstuk om verwante publicaties te kunnen raadplegen. De reflectievragen helpen om de kennis te vertalen naar de eigen praktijk.
Verwoerdt, A. & Deen, C. (2025)
De school midden in de maatschappij. Hoe bouw je samen aan een stevige pedagogische basis?
Acco Learn (288 pp; € 32,95)
Foto: Adobestock/ Dusan Petkovic
Het belang van oudergroepen
Door Bob de Raadt, contextueel hulpverlener, recensent, auteur vaderschapskennis
In een aflevering van de podcastserie MinNultotVijf hoor je het verhaal van Marlies, die een kwetsbare periode doormaakte in het begin van haar ouderschap. Wat doet het met je als je in zwaar weer zit met een baby? Hoe blijf je overeind als ouder? Dat zijn belangrijke aspecten voor ouders en belangrijke aandachtspunten voor hulp- en zorgverleners. Marlies deelt openhartig wat haar heeft geholpen – zoals het contact met andere ouders – en hoe oudergroepen en netwerken haar door deze moeilijke tijd heen hielpen. Vanuit die ervaring zet zij zich nu in om andere ouders met elkaar te verbinden.
Aan tafel zitten ook twee deskundigen: Marlies Rijnders (vroedvrouw, initiatiefnemer Centering Nederland en onderzoeker bij TNO) en Rachel Verweij (onderzoeker Tilburg University, draagconsulent en onderzoeker van Cuddle & Care). Zij leggen uit wat deelname aan een oudergroep zo waardevol maakt: je verhaal delen, ervaringen uitwisselen, elkaar tot steun zijn, informele zorg geven en deskundige advisering ontvangen. Bemerken dat je niet de enige bent in een vergelijkbare situatie.
De podcast wordt afwisselend gepresenteerd door klinisch psycholoog Marilene De Zeeuw (IMH Nederland), hoofdredacteur Louise van den Broek (oud-hoofdredacteur Vakblad Vroeg) of een van de andere betrokken professionals uit het werkveld.
De gehele serie van MinNultotVijf is interessant, zowel voor moeders als voor vaders. Vanuit het ouderperspectief worden relevante onderwerpen besproken, die ouderschap, onderlinge communicatie, opvoedproblematiek, levensgeschiedenissen en de maatschappelijke context raken. Deskundigheid en levenservaringen zorgen voor kwaliteit. Een nuttige podcast voor de zorgprofessional, dus. Wil je als professional zelf oudergroepen begeleiden of opstarten? Luister dan ook naar de bijbehorende aflevering voor professionals.
Rijke beschrijvingen van verschillende gezinsvormen en hun impact
Door Bob de Raadt
Jan Dirk van der Ploeg geeft met zijn nieuwe boek een belangrijk overzicht van dit omvangrijke thema, dat in onze maatschappij een steeds grotere rol krijgt: diversiteit van gezinnen. Naast het traditionele gezin komen er steeds meer varianten, zoals alleenstaand ouderschap (moeder of vader), samengestelde gezinnen, pleeg- en adoptiegezinnen, gezinnen met twee moeders of twee vaders, éénpersoonshuishoudens, een (echt)paar dat bewust geen kinderen wil, multigenerationele gezinnen, boemeranggezinnen en open gezinnen. Van der Ploeg brengt deze varianten in kaart en doet dat op een veelzijdige en deskundige wijze.
De auteur begint met de vraag wat een gezin eigenlijk is, en bespreekt verschillende definities, gezinscategorieën, manieren van functioneren en het fenomeen ‘probleemgedrag’. Hij bespreekt de rol van de man en vrouw in het gezin, de invloed van technologische ontwikkelingen (internet, sociale media, kunstmatige intelligentie in relatie tot adequate opvoeding) en economische status op het gezin.
Uitgebreid staat hij stil bij de rol van de vader. Een toenemend aantal vaders neemt een rol in de zorg voor kinderen op zich en het aantal fulltime werkende vaders neemt af. Hij heeft ook aandacht voor de specifieke bijdrage van vaders: morele gids, steunverlener en rolmodel voor jongens, gekoppeld aan gezamenlijke activiteiten, verantwoordelijkheid, disciplinering en stimulering. Bijzonder is dat Van der Ploeg zelfs aandacht besteedt aan het fenomeen ‘postpartum depressie bij partners/vaders’.
Ook andere onderwerpen komen aan bod: werkende moeders in perspectief (en wat is het perspectief van werkende vaders? – vraag van de recensent); grootouders en hun ervaringen; de impact van echtscheiding op ouders en kinderen; er alleen voor staan; stiefmoeders en hun rol; de plek van de stiefvader als nieuwe vader; de impact van een afwezige vader of moeder; opgroeien bij twee moeders of twee vaders; het pleeggezin en het multiproblemgezin. De auteur gaat uitvoerig in op de specifieke rollen, bijkomende problemen en de psychosociale impact.
Meer diversiteit in gezinnen: verrijking of verarming heeft rijke beschrijvingen van verschillende gezinsvormen en hun impact op ouders en kinderen. Soms betekent dat een verarming (grotere psychosociale problematiek), soms een verrijking (meer harmonie en levensgeluk). De schrijver biedt een scala van onderzoeksgegevens en een deskundige analyse. Het boek is goed leesbaar, gedegen en aan het eind van elk hoofdstuk is een uitvoerige literatuurlijst opgenomen. Ook de bijlagen zijn nuttig, o.a. over tien dimensies waarop gezinnen met meervoudige en complexe problemen zijn te typeren. Van harte aanbevolen voor de beroepspraktijk van sociaal werkers.
Jan Dirk van der Ploeg (2024)
Meer diversiteit in gezinnen: verrijking of verarming?
Amsterdam: Uitg. SWP (205 pp; €29,90)
Hoe een systeem dat bedoeld is om te helpen, soms schade veroorzaakt
Door Lennie Haarsma, redacteur Vakblad Sociaal Werk
Het boek Verstrikt in het vangnet is gebaseerd op onderzoek dat aantoont dat chaos en onrecht in het sociaal domein leiden tot ongelijkheid, uitzichtloosheid en wanhoop bij kwetsbare groepen. Onder sociaal domein wordt het veld verstaan dat op basis van regelingen en beleidsmaatregelen uitvoering geeft aan de Jeugdwet, de Participatiewet, de WMO en deels de wet Publieke gezondheid. Binnen het sociaal domein werken gemeenten en maatschappelijke organisaties samen aan gezondheid, welzijn en veiligheid
Het huidige systeem kenmerkt zich door: a) een omvangrijke crisis in het toeslagenstelsel; b) een deels ontspoord controlebeleid; c) chaos en onrecht voor veel burgers, met grote gevolgen voor bestaanszekerheid, welzijn en gezondheid en d) omvangrijke effectiviteitsgebreken in tal van voorzieningen, waaronder de jeugdzorg. Om dit systeemfalen te kunnen analyseren wordt gebruik gemaakt van de disciplines van rechtsgeleerdheid, organisatiekunde en psychologie.
Een aantal gezaghebbende auteurs is gevraagd een paper te schrijven en suggesties te doen om te komen tot een fundamentele herziening van het sociaal domein, waarin rechtvaardigheid vooropstaat. Waarin bureaucratische verstriktheid plaatsmaakt voor een systeem waarvoor het is bedoeld: gerichtheid op de mens. Het boek helpt te begrijpen hoe een systeem dat bedoeld is om te helpen, te vaak ernstige schade kan veroorzaken.
Bart Snels beschrijft bijvoorbeeld hoe de leefwereld van burgers te verbinden met de systeemwereld van Den Haag. In het rapport van de parlementaire enquête naar fraude en dienstverlening uit 2024 met de veelzeggende titel Blind voor mens en recht wordt volgens hem aangetoond dat de systeemwereld – parlement en departementen – niet op tijd hebben gezien dat mensen in het toeslagenschandaal vermalen werden in de machinerie van de staatsmachten. Ook zijn de gevolgen van de gaswinning voor mensen in Groningen pas heel laat op waarde geschat. In zijn bijdrage houdt Snels een pleidooi voor beter beleid en vereenvoudiging van wet- en regelgeving. Daarvoor acht hij het nodig dat de burger weer in beeld moet komen, wat een opdracht is voor het gehele systeem in Den Haag: voor politiek, beleid, uitvoering en toezicht.
Medewerkers van uitvoeringsorganisaties kunnen aan de telefoon en achter de balie de schakel zijn tussen de leefwereld van mensen en de systeemwereld Den Haag. Deze ambtenaren kunnen laten zien dat zij geen machines zijn die automatisch beleid uitvoeren. Zij laten zich leiden door moraliteit, hebben de motivatie om burgers en bedrijven zo goed mogelijk te helpen, ondanks de ingewikkelde regels en bureaucratische verantwoordingsprocessen waarmee zij te maken hebben. Zij verbinden politiek met de burger. Van deze medewerkers zou volgens Snels veel beter gebruik van kunnen worden gemaakt. Ook ziet hij een taak voor uitvoeringsorganisaties om departementen de opdracht te geven nieuwe wetgeving te ontwikkelen. Deze organisaties en inspecties leveren immers waardevolle inzichten vanuit de samenleving en moeten aan tafel zitten bij de ontwikkeling van beleid en bij de vereenvoudiging van wet- en regelgeving.
Verstrikt in het vangnet is interessant voor sociaal werkers. Zij werken immers in het sociaal domein met kwetsbare groepen burgers, die vaak te maken krijgen met bureaucratische regelingen en beleid. Het boek laat zien wat wél mogelijk is om het sociaal domein te veranderen, zodat beleid ontstaat waarbij bureaucratische ‘verstrikking’ plaats maakt voor gerichtheid op de mens.
