Psychologie en sociologie zijn twee wetenschappelijke disciplines die een duidelijke plek hebben in de curricula van opleidingen social work en haar voorlopers. Psychologie is onder studenten vaak wat populairder dan sociologie. Toch lijkt sociologie voorzichtig de weg omhoog gevonden te hebben: de studentenaantallen aan universiteiten nemen de laatste tijd weer toe.
Bovendien krijgen typisch sociologische thema’s steeds meer aandacht in het publieke debat, zoals bijvoorbeeld inclusie, ongelijkheid en discriminatie.
Ook sociologe Monique Kremer ziet dat als een indicatie voor de ’terugkeer’ van de sociologie, lezen we in het mooie jaarboek 2022 van Tijdschrift van sociale vraagstukken over honderd jaar sociologie in Nederland. Veel kennis en inzichten uit de sociologie zijn daarnaast opgenomen in de vele andere interdisciplinaire studies met catchy names die Nederland inmiddels kent. Misschien krijgt de sociologische wetenschap daarvoor wat te weinig erkenning. Dat het zelfredzaamheidsmantra het afgelopen decennium zo dominant werd in het sociaal werk, was beslist ook een nederlaag voor de sociologie. Maar inmiddels verschijnen er steeds meer boeken over sociaal werk die de sociologische verbeeldingskracht stimuleren en een langs breken voor een sociaal model. Daarin staat ondubbelzinnig de wisselwerking tussen mensen en hun omgeving centraal, en sinds kort hoort daar ook steeds vaker de natuur bij. Een sociaal model wint ook steeds meer aanhang in de pedagogiek en de psychiatrie, waar een individualistisch biomedisch model lang gedomineerd heeft. Een sterke illustratie van deze omslag in het denken beluisterde ik onlangs bij Met Groenteman in de kast, een podcast van de Volkskrant. Daarin pleit psychiater en hoogleraar innovatie in de GGZ Floortje Scheepers om de aandacht radicaal te verleggen naar de maatschappelijke context ‘van mensen die mentaal ontregeld zijn’. Als je geen oog hebt voor wat er in andere domeinen van hun samenleven speelt, de kennis daarover negeert, dan sla je de plank mis. Haar hele verhaal ademt een sociaal model als de weg vooruit van de psychiatrie. Belangrijk: ze is leerlinge en opvolger van de beroemde en invloedrijke psychiater en hoogleraar René Kahn, voor wie bijna elk probleem een kwestie was van een defect in de hersenen. De inhoudelijke breuk met haar voorganger kan weinig dramatischer.
Haar analyse zal Abraham de Swaan als muziek in de oren klinken. We interviewden hem voor dit nummer naar aanleiding van de Marie Kamphuis Lezing die hij dit jaar verzorgt. Mensen zijn volgens hem in-en-in sociaal. Hij vertelt daarom altijd al ongelukkig te zijn geweest met het strikte onderscheid tussen de psychologie, psychiatrie en sociologie. Ik denk met hem steeds meer mensen.
Marc Hoijtink
HOOFDREDACTEUR
